Udar niedokrwienny mózgu – przyczyny, objawy, leczenie

Udar niedokrwienny spowodowany jest niedrożnością lub zatorem tętnic doprowadzających krew do mózgu. To stan bezpośrednio zagrażający życiu, dlatego po zaobserwowaniu objawów udaru, należy bezzwłocznie skorzystać z pomocy lekarza. Jakie są przyczyny zawału mózgu? Jak go rozpoznać i jak leczyć?

Co to jest udar niedokrwienny mózgu?

Udar mózgu stanowi drugą – po niewydolności serca – przyczynę zgonów na świecie. Każdego roku udaru doznaje około 80 tysięcy Polaków. Mimo ogromnego postępu, jaki na przestrzeni ostatnich 20 lat dokonał się w diagnostyce i leczeniu niewydolności krążenia mózgowego, w dalszym ciągu stwarza ono poważny problem medyczny, przyczyniając się do zaawansowanej niepełnosprawności, która w wielu przypadkach jest nieodwracalna.

Wyróżnia się dwa typu udaru: krwotoczny oraz niedokrwienny. W ponad 80 proc. przypadków u pacjentów stwierdza się udar niedokrwienny.

Udar niedokrwienny jest skutkiem zatoru lub niedrożności tętnic doprowadzających krew do mózgu. Mechanizm powstawania udaru przypomina zawał serca, dlatego bywa on określany także jako zawał mózgu (w klasyfikacji ICD10 występuje pod kodem I63). Zwężenie lub całkowite zamknięcie światła naczynia prowadzi do niedotlenienia i niedożywienia komórek mózgowych, a w efekcie – ich obumieranie.

Jakie są przyczyny udaru niedokrwiennego?

Najczęstszą przyczyną udaru niedokrwiennego jest miażdżyca. W jej przebiegu odkładające się w naczyniach (zwykle w tętnicach szyjnych i kręgosłupowych, doprowadzających bezpośrednio krew do mózgu) blaszki cholesterolu powodują zgrubienie ścian tętnic oraz stopniowe zwężenie ich światła, co utrudnia swobodny przepływ krwi.

Zdarza się także, że w zwężonym odcinku naczynia tworzy się skrzeplina, której fragment odrywa się i niesiony z prądem krwi blokuje mniejszą tętnicę, powodując całkowitą jej niedrożność. Do rozwoju miażdżycy w największej liczbie przypadków dochodzi u osób z nadciśnieniem tętniczym. Czynnikami ryzyka są także podwyższony poziom cholesterolu oraz cukrzyca.

Zarówno wysokie ciśnienie, jak i przekraczający normę poziom glukozy typowy dla diabetyków mogą prowadzić do uszkodzenia i zwężenia małych tętniczek zaopatrujących tkanki mózgowe. Początkowo dochodzi do niedokrwienia niewielkich obszarów mózgu (tzw. mały udar mózgu), jednak postępujące zmiany wywołują coraz większe uszkodzenia, prowadząc do pełnoobjawowego udaru.

Wśród przyczyn niedokrwiennego udaru mózgu wymienia się również niektóre choroby serca, np. migotanie przedsionków. Tworząca się na skutek zaburzonej pracy mięśnia sercowego skrzeplina może dotrzeć do tętniczek mózgowych, powodując zator.

Co jeszcze może spowodować udar niedokrwienny?

Jak wynika ze statystyk, na udar w większym stopniu narażeni są mężczyźni, zwłaszcza po 40. roku życia, jednak prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia mózgowo-naczyniowego tego typu rośnie wraz z wiekiem (po 55. roku życia podwaja się co dekadę). Nie bez znaczenia są także predyspozycje genetyczne. Ryzyko udaru jest znacznie wyższe wśród osób obciążonych w wywiadzie rodzinnym.

Zmianom naczyniowym skutkującym niedokrwiennym udarem mózgu sprzyjają ponadto:

• otyłość,
• palenie papierosów,
• zespół bezdechu sennego,
• nadużywanie alkoholu,
• dna moczanowa,
• zaburzenia gospodarki lipidowej.

Jak rozpoznać objawy udaru niedokrwiennego?

Najbardziej charakterystycznym objawem udaru jest niedowład lub porażenie połowicze obejmujące kończyny po jednej stronie ciała. Typowa jest również asymetria twarzy – jednostronne obniżenie kącika ust oraz opadanie powieki.

Rodzaj i nasilenie objawów udaru niedokrwiennego mózgu zależą od lokalizacji zmian. U pacjenta mogą wystąpić dodatkowo:

• afazja – zaburzenia mowy – niewyraźne, bełkotliwe wypowiadanie się, trudności z rozumieniem mowy, problemy z przypomnieniem sobie określonego słowa;
• zaburzenia równowagi oraz koordynacji ruchów;
• silny ból i zawroty głowy, nudności, wymioty;
• zaburzenia widzenia (np. widzenie podwójne, czasem – całkowita utrata widzenia);
• osłabienie mięśni gardła i języka (trudności w połykaniu);
• zaburzenia świadomości lub całkowita utrata przytomności.

Wraz z postępem niedokrwienia objawy mogą ulegać nasileniu na przestrzeni kilku do kilkunastu godzin. Jeśli w ciągu doby ustąpią samoistnie, mamy do czynienia z tzw. przemijającym niedokrwieniem mózgu. Stanu takiego pod żadnym pozorem nie należy jednak ignorować, gdyż często poprzedza on „właściwy” udar mózgu.

Wystąpienie wymienionych dolegliwości powinno skłonić nas do jak najszybszego skorzystania z pomocy medycznej – najlepiej na oddziale udarowym. Należy pamiętać, że im dłużej zwlekamy z podjęciem leczenia, tym bardziej tragiczne mogą być skutki niedokrwienia. Przyjmuje się, że jeśli fachowa pomoc zostanie udzielona nie później niż 3 godziny od wystąpienia pierwszych symptomów udaru, zmiany można całkowicie odwrócić lub znacznie ograniczyć ich konsekwencje w postaci ciężkiej niepełnosprawności. Liczy się każda sekunda!

Dowiedz się, jakie są objawy spastyczności poudarowej i jak ją leczyć 

Niedokrwienny udar mózgu – leczenie

Diagnostyka udaru niedokrwiennego opiera się na rozpoznaniu objawów oraz tomografii komputerowej. Badanie pozwala stwierdzić, czy do udaru rzeczywiście doszło, i czy był to udar niedokrwienny czy krwotoczny. Niektórym pacjentom może zostać zlecony rezonans magnetyczny. Ponadto wykonuje się m.in. badanie krwi, EEG i USG tętnic.

Standardową procedurą w leczeniu udaru niedokrwiennego jest podanie leków trombolitycznych, których zadaniem jest rozpuszczenie skrzepu odpowiedzialnego za zaburzony przepływ krwi. Niezwykle ważne jest, by pacjent przyjął je nie później niż 5 godzin od wystąpienia pierwszych objawów udaru. Im później podjęta zostanie terapia, tym większy obszar niedokrwienia ulegnie trwałemu uszkodzeniu. Po tym czasie podanie trombolityków nie przyniesie już oczekiwanych efektów.

Jeśli mamy do czynienia z niedrożnością tętnicy szyjnej lub dużej tętnicy mózgowej, aby usunąć skrzeplinę z naczynia wykonuje się trombektomię mechaniczną. Zabieg należy przeprowadzić w czasie do 6 godzin po wystąpieniu symptomów udaru.

 Jakie są rokowania po udarze niedokrwiennym?

Rokowania po udarze mózgu zależne są przede wszystkim od rozległości niedokrwienia oraz wieku i ogólnej kondycji zdrowotnej pacjenta. Czynnikiem rokowniczym jest także tempo poprawy jego stanu po ustąpieniu fazy ostrej. Jeżeli w ciągu pierwszych dni po udarze dolegliwości będą się nasilać, rokowanie pogarsza się.

Jak wygląda rehabilitacja po udarze?

Rehabilitacja po udarze niedokrwiennym jest niezbędnym elementem leczenia – aktywizacji pacjenta oraz procesu zdrowienia. Powinna rozpocząć się jak najwcześniej, najlepiej – jeśli jest to możliwe – jeszcze w szpitalu. Obejmuje wówczas prawidłowe układanie chorego, co pozwala zapobiec powstawaniu odleżyn i przykurczów mięśni. Gdy stan chorego zacznie się poprawiać, rehabilitację rozszerza się o ćwiczenia fizyczne oraz zabiegi z zakresu fizjoterapii. Ponowne opanowanie zdolności siadania, wstawania, a wreszcie chodzenia po udarze wymaga regularnej pracy pod okiem specjalisty.

Rehabilitacja po udarze niedokrwiennym mózgu to ważny element leczenia, często wymaga zastosowania specjalistycznego sprzętu.

Aktywizacja obejmuje nie tylko ćwiczenia fizyczne, ale także logopedyczne (powikłaniem udaru u osób po udarze niedokrwiennym lewej półkuli mózgu bardzo często jest wspomniana afazja) czy sesje psychologiczne.

W czasie opieki nad bliskim i rehabilitacji pomocny jest specjalistyczny sprzęt medyczny. Łóżko rehabilitacyjne, materac przeciwodleżynowy, pionizator, pomoce w chodzeniu w postaci balkoników czy kul – asortyment jest bardzo szeroki, jednak podstawowym wyznacznikiem są indywidualne potrzeby chorego. W przypadku wątpliwości, co do tego, jakie wsparcie może okazać się potrzebne, warto skonsultować się z lekarzem, fizjoterapeutą lub specjalistą w sklepie medycznym.