Artroza – czym jest, jak leczyć to schorzenie?

7 grudnia 2023Ortopedia

Prawdopodobnie jest bardziej znana pod inną nazwą, jako choroba zwyrodnieniowa stawów. Artroza stawów dotyka przede wszystkim osoby starsze i stanowi istotny problem zdrowotny oraz ekonomiczny w starzejących się społeczeństwach. W terapii zwyrodnienia stawów pomocne może być stosowanie środków przeciwbólowych, kwasu hialuronowego oraz uwzględnianie terapii niefarmakologicznej – chorzy powinni m.in. utrzymywać prawidłową masę ciała. Czym jest artroza, jakie są objawy artrozy i czy leczenie może spowolnić lub zahamować rozwój choroby zwyrodnieniowej? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w kolejnych akapitach tego artykułu.

Artroza – co to jest?

Artroza – choroba zwyrodnieniowa stawów po raz pierwszy doczekała się swojego opisu na początku XX w. Choroba zwyrodnieniowa jest wieloczynnikowym procesem, który prowadzi do degeneracji chrząstki stawowej. Charakteryzuje się zapaleniem stawów i dolegliwościami bólowymi, które wynikają ze wspomnianego uszkodzenia chrząstki stawowej i tkanek miękkich. Dochodzi również do zmian obejmujących powierzchnie kości, błonę maziową, a nawet dotknięta nimi jest torebka stawowa oraz więzadła stawowe, tracące przez to swoją elastyczność. Jest to choroba postępująca – rozwój choroby zwyrodnieniowej może prowadzić do znacznego ograniczenia możliwości ruchowych pacjenta i niepełnosprawności. Wtórnie pojawia się zapalenie stawów, które może mieć różne nasilenie.
Zwyrodnienia stawów rozwijają się w szeregu różnych miejsc. W związku z tym została wyróżniona:

• artroza stawów ręki (guzki Heberdena, postać guzkowa, nadżerkowa, uogólniona oraz z zajęciem stawów podstawy kciuka),
• artroza biodra,
• artroza (choroba zwyrodnieniowa stawów) stóp,
• artroza stawu kolanowego,
• artroza kręgosłupa – w jej ramach można wskazać kilka lokalizacji zmian, również tych międzykręgowych, wiążących się uciskiem wyrośli kostnych w stawach międzykręgowych.

Najczęściej występuje artroza stawu biodrowego oraz stawów kolanowych. Natomiast w porównaniu do tych wymienionych znacznie rzadziej występuje artroza stawu skokowego. Choroba zwyrodnieniowa zalicza się do czołówki światowych problemów zdrowotnych według WHO.

Warto wspomnieć o tym, że choroba zwyrodnieniowa stawów a reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to dwie różne choroby o odmiennym podłożu. Zapalenie stawów towarzyszące RZS ma charakter przewlekły, jednak choroba obejmuje wiele narządów i stan zapalny pojawia się również poza układem kostno-stawowym. Natomiast choroba zwyrodnieniowa stawów wiąże się wyłącznie ze zmianami dotyczącymi chrząstki stawowej, występującymi w stawach międzykręgowych, procesami patologicznymi wpływającymi na powierzchnie kości oraz występującym zapaleniem stawów.

Przyczyny rozwoju artrozy

Przez wiele lat pojawiające się zmiany zwyrodnieniowe były łączone wyłącznie z wiekiem i uznawane za naturalną konsekwencję starzenia się. Dziś jednak wiadomo, że zwyrodnienie stawów ma wieloczynnikową etiologię i z chorobą zwyrodnieniową stawów, a konkretnie jej rozwojem, wiążą się:

• czynniki mechaniczne – nadmierne przeciążenia, które są efektem zmniejszenia powierzchni chrząstki stawowej, zwiększenia nacisku na powierzchnie stawowe,
• predyspozycje genetyczne,
• czynniki o charakterze zapalnym,
• czynniki biochemiczne.

Można wyróżnić także czynniki ryzyka, które wpływają na to, czy u pacjenta pojawi się zwyrodnienie stawów. Lista obejmuje m.in.

• wiek powyżej 40 lat,
• płeć żeńską,
• nadmierną masę ciała (choroba zwyrodnieniowa stawów o lokalizacji wielostawowej występuje częściej u osób z nadwagą i otyłością),
• wady postawy,
• wrodzoną dysplazję stawu biodrowego,
• uszkodzenia więzadeł,
• wykonywanie niektórych zawodów, takich jak rolnik (artroza stawu biodrowego), tancerz (artroza stawu skokowego) i podejmowanie zadań zawodowych, które wymagają dźwigania ciężarów, kucania lub częstego klęczenia (artroza stawu kolanowego),
• zapalenie stawów,
• reumatoidalne zapalenie stawów, w którego przebiegu stan zapalny ma charakter przewlekły,
• zwyczajowe, nawykowe kucanie, które wiąże się z obciążeniem stawów kolanowych.

Część z wymienionych powyżej czynników należy do tych niemodyfikowalnych, natomiast w profilaktyce zwyrodnienia stawów warto skupiać się na tych zależnych od nas, np. na wzorcach ruchowych czy utrzymywaniu właściwej masy ciała.

Objawy artrozy

Choroba zwyrodnieniowa stawów dotyczy najczęściej jednego lub kilku stawów, choć ta druga postać – określana wielostawową – występuje rzadziej. Początkowe objawy artrozy zwykle mają niewielkie nasilenie a dolegliwości bólowe pojawiają się tylko podczas wysiłku. Niestety jest to choroba postępująca i z czasem ból utrzymuje się również podczas odpoczynku, a nawet snu. Deformacje negatywnie wpływają na ruchomość stawów, co prowadzi do ograniczeń fizycznych u osoby, którą dotknęła choroba zwyrodnieniowa.

Artroza biodra jest szczególnie niekorzystnym czynnikiem rokowniczym ze względu na ograniczenie zdolności lokomocji. Artroza stawu biodrowego jest również jedną z częstych przyczyn niepełnosprawności osób zmagających się z chorobą zwyrodnieniową stawów. Jak już zostało wspomniane, jest to choroba postępująca – wiekiem zmiany zwyrodnieniowe ulegają progresji. U części osób może jednak dojść do stabilizacji choroby, a objawy artrozy w postaci dolegliwości bólowych mogą stracić na sile.

Leczenie artrozy

Choroba zwyrodnieniowa stawów nie jest leczona przyczynowo ze względu na niedostępność takiej terapii. Celem terapii jest zatem zmniejszanie bólu. Podejmuje się również działania mające wpłynąć pozytywnie na ruchomość stawów lub utrzymanie ich dotychczasowej kondycji.

Leczenie niefarmakologiczne skupia się na ograniczeniu czynników, które powodują, że choroba zwyrodnieniowa stawów ulega progresji. Bardzo ważne jest to, by pacjenci utrzymywali prawidłową masę ciała, więc w przypadku nadwagi czy otyłości dąży się do jej zmniejszenia. Zaleca się również dopasowane do danej osoby ćwiczenia fizyczne. Nieodzownym elementem terapii osób mających zmiany zwyrodnieniowe jest fizjoterapia.

Leczenie farmakologiczne skupia się na ograniczaniu bólu. Stosuje się przede wszystkim paracetamol, a w przypadku jego nieskuteczności wdraża się niesteroidowe leki przeciwzapalne – w monoterapii lub w skojarzeniu z paracetamolem. W przypadku gdy mamy do czynienia z zaawansowaną chorobą zwyrodnieniową stawów, ból może być naprawdę silny. Wówczas niesteroidowe leki przeciwzapalne są zastępowane słabymi opioidami. Badania kliniczne wskazują również na skuteczność preparatów stosowanych miejscowo, takich jak diklofenak czy ketoprofen. Są one wykorzystywane w leczeniu bólu o umiarkowanym natężeniu pojawiającego się u pacjentów, którym towarzyszy choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego czy artroza stawów ręki.

Dodatkowo z chorobą zwyrodnieniową stawów można walczyć z wykorzystaniem wolno działających leków objawowych. W tej grupie znajdują się glukozamina, chondroityna czy iniekcje kwasu hialuronowego, które podaje się dostawowo. Nie wszystkie rekomendacje wspierają jednak wykorzystywanie kwasu hialuronowego u osób mających zwyrodnienie stawów. OARSI wskazuje na niepewny efekt terapii w chorobie zwyrodnieniowej stawów kolanowych, a EULAR rekomenduje użycie kwasu do redukcji bólu i poprawy funkcji stawu (również stawu kolanowego)

Należy pamiętać o tym, by łączyć terapię niefarmakologiczną (dążącą do tego, by utrzymywać prawidłową masę ciała, pozostawać aktywnym fizycznie) i farmakologiczną, aby uzyskiwać jak najlepsze efekty i możliwie skutecznie spowalniać rozwój choroby zwyrodnieniowej.

Mając do czynienia z zaawansowaną chorobą zwyrodnieniową stawów, rozważa się także u pacjenta operacyjne leczenie zwyrodnienia stawów, czyli endoprotezoplastykę.

Sprawdź też: Orteza na kolano – jak dobrać i gdzie kupić

Bibliografia:
Leszczyński, P., Pawlak-Buś, K. Choroba zwyrodnieniowa stawów – epidemia XXI w. Farmacja Współczesna 2008, t. 1, s. 79-87.
Klimiuk, P.A., Kuryliszyn-Moskal, A. Choroba zwyrodnieniowa stawów. [w:] Puszczewicz, M. (red.) Wielka Interna Reumatologia Wydanie II, Medical Tribune Polska 2016, s. 307-314.
Woroń, J. Leczenie farmakologiczne choroby zwyrodnieniowej stawów – aktualne zalecenia. Lekarz POZ 2020, nr 1, s. 33-36.
Koszowska, A., Nowak, J. Hawranek, R. Choroba zwyrodnieniowa stawów w kontekście nadwagi i otyłości. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2015, tom 6, nr 2, 56–63.