Profilaktyka osteoporozy – jak zapobiegać skutkom choroby?

Osteoporoza to groźna dla zdrowia i życia choroba prowadząca do zwiększonej podatności na złamania. Z danych instytucji National Osteoporosis Foundation wynika, że do złamań osteoporotycznych dochodzi u co drugiej kobiety i u co piątego mężczyzny po 50. roku życia. Dzięki odpowiedniej profilaktyce osteoporozy można jednak zapobiec nawet połowie urazów tego typu.
Spis treści
Osteoporoza – co to jest?
Osteoporoza to choroba, która charakteryzuje się osłabieniem kości i zwiększeniem ich podatności na złamania. U chorych do przerwania ciągłości kości może dojść w wyniku stosunkowo niewielkiego urazu, który u osób zdrowych nie niósłby aż tak poważnych skutków. Tzw. złamania osteoporotyczne mogą dotyczyć wszystkich kości, jednak najczęściej ulegają im kość przedramienia, ramienna, udowa i trzony kręgowe.
Ryzyko rozwoju osteoporozy zwiększa się z wiekiem, a w związku ze starzeniem się społeczeństwa, choroba jest coraz bardziej powszechna.
Schorzenie prowadzi do znacznego pogorszenia jakości życia, może skutkować niepełnosprawnością, a nawet przedwczesną śmiercią. Szczególnie groźne jest złamanie szyjki kości udowej wymuszające długotrwałe uruchomienie. Powoduje ono zgon nawet 10-20 proc. pacjentów w ciągu roku od wystąpienia złamania. Dlatego też tak ważna jest wiedza na temat profilaktyki osteoporozy i wczesnego zapobiegania jej postępowi.
Osteoporoza – przyczyny
Podstawową przyczyną osteoporozy jest zmniejszenie masy mineralnej kości. Proces ten zachodzi w sposób naturalny wraz ze starzeniem się organizmu – jest to tzw. osteoporoza pierwotna. Najbardziej podatne na zmiany tego typu są kobiety po menopauzie oraz mężczyźni po 40. roku życia. Istnieją jednak czynniki, które powodują przyspieszenie postępu destrukcyjnych mechanizmów, w tym przede wszystkim:
- nieodpowiednia dieta – niedostateczna podaż wapnia, witaminy D, białka czy magnezu wpływa na zmniejszenie odporności mechanicznej kości,
- niska aktywność fizyczna – brak ruchu powoduje obniżenie gęstości mineralnej kości.
Wśród czynników ryzyka osteoporozy wymienia się również spożywanie nadmiernych ilości kawy i alkoholu, a także palenie tytoniu.
Na innym podłożu rozwija się osteoporoza wtórna, która może być konsekwencją pewnych chorób (jak np. nadczynność tarczycy, anoreksja, niektóre zaburzenia hormonalne) oraz przyjmowania niektórych leków (np. kortykosterydów, inhibitorów pompy protonowej, leków przeciwdrgawkowych, heparyny).
Osteoporoza – objawy – czy osteoporoza boli?
Rozwijająca się choroba zasadniczo nie daje wyraźnych symptomów. W przypadku osteoporozy objawy bólowe zaczynają być odczuwalne, kiedy dojdzie do złamania. Chory nie zawsze łączy jednak takie dolegliwości ze złamaniem. Nieświadomy specyfiki schorzenia, nie wie, że może je spowodować nawet atak silnego kaszlu. Zwiększenie częstotliwości urazów tego typu zawsze powinno być wyraźną przesłanką do wykonania odpowiednich badań i, jeśli okaże się to konieczne, wdrożenia stosownej profilaktyki i rehabilitacji osteoporozy.
W przypadku złamania kręgów przewlekły ból w odcinku lędźwiowym bądź piersiowym traktowany jest często jako typowy dla okresu starzenia i w związku z tym pacjent nierzadko go ignoruje. Tymczasem choroba postępuje, prowadząc do zgarbienia sylwetki, obniżenia wzrostu i nasilających się problemów z poruszaniem.
Przeczytaj również: Ból kręgosłupa lędźwiowego – przeszywający i przewlekły ból pleców
Jak leczyć osteoporozę i jak jej zapobiegać?
Leczenie osteoporozy ma na celu zapobieżenie złamaniom oraz ich powikłaniom. Terapia w wielu punktach pokrywa się zatem z działaniami na rzecz profilaktyki osteoporozy. Konieczna jest zmiana prowadzonego trybu życia, modyfikacja diety oraz stosowanie odpowiednio dobranych leków i suplementów.
Rola aktywności ruchowej w profilaktyce osteoporozy
Regularne wykonywanie ćwiczeń ruchowych powoduje obciążenie układu kostnego, co stanowi bodziec dla procesów kościotworzenia. Wysiłek fizyczny zwiększa masę kostną i spowalnia jej utratę wraz z wiekiem. Dodatkowo wzmacnia siłę mięśniową, co ogranicza ryzyko upadków, których konsekwencją mogą być złamania. Najbardziej polecane są w tym kontekście ćwiczenia oporowe oraz ćwiczenia z obciążeniem.
Osobom ze stwierdzoną chorobą ze względów oczywistych nie zaleca się uprawiania kontuzyjnych sportów kontaktowych czy wyczynowych. Wystarczająca będzie umiarkowana aktywność (spacery, pływanie) praktykowana 3 razy w tygodniu po pół godziny.
Dieta w profilaktyce osteoporozy
Posiłki należy komponować w taki sposób, by zapewnić optymalną podaż wszystkich składników odżywczych i mineralnych. W diecie na osteoporozę należy uwzględnić przede wszystkim źródła:
- wapnia – w największej ilości występuje on mleku i jego przetworach, jednak należy pamiętać, że sama dieta nie pokrywa zapotrzebowania na ten pierwiastek, a niektóre produkty, np. szpinak, utrudniają jego wchłanianie, dlatego zalecana jest suplementacja; osoby dorosłe powinny przyjmować 1000 mg wapnia dziennie;
- białka – najcenniejszym jego źródłem są warzywa strączkowe, które dostarczają także potasu; na masę kostną niekorzystnie wpływa zarówno niedobór, jak i nadmiar białka, stąd istotne, by przestrzegać norm spożycia obliczonych na około 1,2 g/kg masy ciała;
- magnezu – to jeden z podstawowych składników kości, a jego niedobór zaburza poziom wapnia w organizmie; znajdziemy go m.in. w brązowym ryżu, kaszy gryczanej, płatkach kukurydzianych czy chlebie żytnim; osoby po 50. roku życia powinny przyjmować nie mniej niż 300 mg magnezu na dobę.
Profilaktyka i leczenie osteoporozy wymagają również utrzymania prawidłowego stężenia poziomu witaminy D, która wytwarzana jest w skórze pod wpływem ekspozycji na promienie słoneczne. W Polsce, ze względu na położenie geograficzne, nie jest możliwe utrzymanie jej na odpowiednim poziomie poza okresem letnim, dlatego należy przyjmować ją wraz z pokarmami (np. tłustymi rybami, jajkami) lub poprzez suplementację.
Leki na osteoporozę
Farmakoterapia zakłada zażywanie środków zmniejszających utratę masy kostnej bądź przyspieszających jej odbudowę. Stosuje się m.in.: bisfosfoniany, teryparatyd, raloksifeny i hormonalną terapię zastępczą.
W przypadku wtórnej osteoporozy leki dobierane są zależnie od charakteru choroby podstawowej.
Cenne pomoce medyczne
Aby przeciwdziałać upadkom i powstawaniu złamań osteoporotycznych, chorego warto wyposażyć w sprzęty wspomagające chodzenie i utrzymanie równowagi – pomocne będą kule ortopedyczne, laski lub balkoniki. Dobrze rozważyć także odpowiednie zabezpieczenie łazienki, gdzie najłatwiej się poślizgnąć. Wskazana jest instalacja poręczy i uchwytów, zwłaszcza w pobliżu toalety. Bezpieczeństwo korzystania z kabiny prysznicowej i wanny zwiększy specjalnie zaprojektowany asortyment toaletowy, tj. krzesełka oraz siedziska ułatwiające wychodzenie i wchodzenie do środka.
Sprawdź także: Taborety pod prysznic dla seniorów i niepełnosprawnych – jakie są i do czego służą?
W przypadku, kiedy dojdzie do złamania, warto sięgnąć po zaopatrzenie w postaci różnego typu ortez i stabilizatorów – oczywiście można z nich korzystać wyłącznie pod okiem i z wyraźnych wskazań lekarza bądź fizjoterapeuty.