Słoniowatość nóg – jak ją leczyć i co ją powoduje?
Obrzęk limfatyczny jeszcze nie tak dawno uważany był za chorobę rzadką. Jak wynika z najnowszych doniesień, dziś diagnozuje się go nawet u 3% światowej populacji zamieszkującej kraje rozwinięte. Jedną z jego form jest słoniowacizna nóg, która w najbardziej zaawansowanych przypadkach uniemożliwia sprawne poruszanie. Jakie są jej przyczyny i jak wygląda leczenie słoniowatości nóg?
Spis treści
Słoniowatość nóg – czym jest słoniowacizna?
Słoniowacizna nóg (inaczej elefantiaza) to najcięższa postać obrzęku limfatycznego, czyli stanu, w którym dochodzi do znacznego puchnięcia części ciała na skutek nadmiernego gromadzenia się płynów w tkankach miękkich. Obrzęk spowodowany jest niewydolnością układu limfatycznego i najczęściej dotyczy kończyn, zwykle dolnych.
Zastój limfy w nogach
Jedną z funkcji układu limfatycznego jest odprowadzanie z tkanek nadmiaru płynu (chłonki, czyli limfy), który krążąca krew pozostawia w ich obrębie. Płyn ten jest absorbowany przez drobne naczynia limfatyczne, a następnie, za pośrednictwem węzłów chłonnych, odprowadzany z powrotem do krwi, co umożliwia sprawne działanie układu krążenia.
Jeśli układ limfatyczny nie pracuje prawidłowo, proces ten zostaje zaburzony – dochodzi do zastoju płynu, co powoduje powstawanie obrzęków. Dodatkowo, w związku z tym, że naczynia limfatyczne odpowiadają też za transport komórek odpornościowych, wzrasta ryzyko powstania infekcji.
Obrzęki mogą być bardzo zaawansowane – opuchnięte kończyny wyglądem przypominają nogi słonia, stąd też termin „słoniowacizna”.
Jakie są przyczyny choroby słoniowatych nóg?
W przypadku słoniowatości nóg przyczyny można podzielić na pierwotne i wtórne.
W pierwotnej słoniowatości kończyn zaburzenia przepływu chłonki w nogach są uwarunkowane genetycznie. Mutacje genowe powodują nieprawidłowe wykształcenie układu limfatycznego, a co za tym idzie – zastój limfy. Za przykład może posłużyć, tutaj zespół Milroya, w przebiegu którego obrzęk obydwu nóg u dziecka widoczny jest tuż po porodzie. Słoniowacizna nóg może być zatem dziedziczna.
Wtórny obrzęk limfatyczny niosący ryzyko rozwoju słoniowatości nóg, może wystąpić na skutek oddziaływania wielu zróżnicowanych czynników. Uszkodzenie naczyń limfatycznych najczęściej powodują:
- przewlekła niewydolność żylna – zastój krwi żylnej wynikający z niewydolności zastawek, które umożliwiają krwi płynącej do serca pokonanie grawitacji, zapobiegając jej cofaniu; zalegająca w żyłach krew powoduje ich rozciąganie i uszkodzenie, co wywołuje bolesne stany zapalne,
- urazy i kontuzje kończyn – mogą skutkować bezpośrednim urazem układu chłonnego,
- długotrwałe unieruchomienie – zwłaszcza jeśli jest ono związane z urazem lub przebytą operacją, które dla układu limfatycznego stanowią dodatkowe obciążenie,
- zakażenia bakteryjne, grzybicze i wirusowe, wywołujące stany zapalne naczyń chłonnych; w krajach tropikalnych stosunkowo częstą przyczyną słoniowatych nóg są zakażenia pasożytami, przede wszystkim nie cieniami,
- schorzenia tkanki łącznej, takie jak RZS (reumatoidalne zapalenie stawów), ŁZS (łuszczycowe zapalenie stawów), twardzina układowa.
Przeczytaj również: Choroby reumatyczne – rodzaje i typowe objawy
W wielu przypadkach na rozwój słoniowatych nóg składa się kilka czynników, które się na siebie nakładają. Przykładowo żylaki mogą rozwinąć się w związku z długotrwałym unieruchomieniem, to zaś bywa wynikiem przebytej kontuzji itd.
Słoniowacizna nóg – objawy
Słoniowacizna rozwija się zazwyczaj stopniowo, a najbardziej charakterystycznym jej objawem jest wspomniana opuchlizna. Narastające puchnięcie nóg nie jest jednak jedynym problemem towarzyszącym obrzękowi limfatycznemu. Dodatkowo wystąpić mogą:
- uczucie ciężkości nóg,
- grudkowane narośla podskórne,
- zmiany skórne – stwardnienie skóry, wysypki,
- ograniczenie ruchomości kończyn,
- ból nóg – sporadycznie, najczęściej u pacjentów z najbardziej zaawansowaną słoniowacizną.
Sprawdź również: Dlaczego puchną nogi? Jak zapobiegać i leczyć żylaki
Stopień zaawansowania choroby określa się przy użyciu 4-stopniowej skali. I tak:
- słoniowacizna I stopnia powoduje niewielkie obrzęki stóp i podudzi pojawiające się wieczorem i ustępujące po ułożeniu kończyn na podwyższeniu,
- słoniowacizna II stopnia także wiąże się z nieznacznym obrzękiem mijającym po odpoczynku, jednak pojawia się też zgrubienie skóry na grzbietowej części stóp,
- słoniowacizna III stopnia dotyczy sytuacji, w której nogi pacjenta są spuchnięte stale i obrzęk nie mija po odpoczynku,
- słoniowacizna IV stopnia oznacza deformację kończyn i poważne problemy z poruszaniem się.
Jak leczyć słoniowatość nóg?
Leczenie obrzęku limfatycznego kończyn obejmuje stosowanie kilku zróżnicowanych działań.
Drenaż limfatyczny
To rodzaj masażu uciskowego, który usprawnia krążenie limfy poprzez jej „popychanie” ku węzłom chłonnych. Zabieg powinien być wykonywany przez wysoko wykwalifikowanego masażystę. Początkowo wykonuje się ruchy głaskające, na końcu wyciskające – wzdłuż naczyń limfatycznych lub w kierunku najbliższych węzłów chłonnych. Drenaż pozwala na napływ do naczyń dobrze utlenowanej krwi tętniczej, co wpływa na poprawę pracy układu odpornościowego oraz wspomaga usuwanie toksyn z organizmu.
Terapia uciskowa
Równie ważne jest zastosowanie kompresjoterapii, czyli medycznych wyrobów uciskowych, które – podobnie jak drenaż – usprawniają przepływ limfy. Mowa tu o odpowiednio dobranych skarpetach, pończochach czy rajstopach uciskowych, których noszenie sprzyja zwężeniu światła naczyń żylnych i bardziej efektywnej pracy zastawek. Kompresja powoduje zmniejszenie obrzęku oraz lepsze dotlenienie i odżywienie tkanek. To zaś przekłada się na mniejsze ryzyko rozwoju infekcji, która u pacjentów zmagających się ze słoniowacizną nóg rozprzestrzenia się bardzo szybko.
Warto wiedzieć, że po tego typu wyroby można sięgnąć także w celach profilaktycznych. Nie należy jednak stosować ich samowolnie – lekarz musi upewnić się, że nie ma żadnych przeciwwskazań co do ich używania oraz zadecydować o sile ucisku. Stanowczo zatem niezalecane jest kupowanie pończoch określanych jako uciskowe w marketach czy sklepach z odzieżą. Jako wyroby medyczne, produkty tego typu muszą spełniać określone standardy, dlatego najlepiej zaopatrzyć się w nie właśnie w sklepie medycznym.
Inne sposoby leczenia obrzęku limfatycznego kończyn dolnych
W terapii zastoju limfy w nogach zaleca się także stosowanie specjalistycznych kremów o właściwościach ochronnych – przeciwdziałającym skórnym infekcjom bakteryjnym czy grzybiczym.
Dobre efekty przynosi także rehabilitacja ruchowa. Warto skonsultować z fizjoterapeutą ćwiczenia wspomagające odprowadzanie limfy.
W najbardziej zaawansowanych przypadkach – kiedy obrzęk jest znacznie nasilony – konieczne może być zastosowanie leczenia chirurgicznego, w czasie którego wycina się obrzękniętą i przerośniętą tkankę. Istnieje też możliwość wykonania transplantacji naczyń limfatycznych.
