Jak rozpoznać obrzęk limfatyczny?
Obrzęk limfatyczny najczęściej definiowany jest jako nadmierny zastój limfy (płynów, białek i komórek) w tkankach. Zwykle dotyczy kończyn dolnych (obrzęk limfatyczny nóg), choć może również wystąpić w obrębie tułowia, genitaliów, głowy czy szyi. Początkowo obrzęk limfatyczny jest przemijający i niewielki, ale z czasem twardnieje i wiąże się z m.in. zaburzeniami ukrwienia skóry. Powikłania obrzęku limfatycznego obejmują zanik naczyń chłonnych czy osłabienie siły mięśniowej. Co powinno być sygnałem alarmującym? Jak rozpoznać, u Ciebie lub kogoś bliskiego wystąpił obrzęk limfatyczny?
Spis treści
Przyczyny obrzęku limfatycznego
Obrzęk limfatyczny pojawia się nawet u 15-30% pacjentów, którzy są dotknięci nowotworami złośliwymi; u połowy chorujących na zaawansowaną przewlekłą niewydolność serca i nawet u 70% osób z przewlekłą chorobą nerek. Prawdopodobnie w ogólnej populacji boryka się z nim około 3% osób. Obrzęk limfatyczny ma charakter przewlekły i potrafi utrzymywać się powyżej 3 miesięcy, niezależnie od tego, jakie są przyczyny obrzęku.
Zastój limfy wynika z tego, że niewydolny lub uszkodzony układ limfatyczny nie radzi sobie z odpowiednią filtracją płynów tkankowych. Ze względu na to, co powoduje utrudniony przepływ limfy, wyróżnia się pierwotny i wtórny obrzęk limfatyczny.
Pierwotny obrzęk limfatyczny
Pierwotny obrzęk limfatyczny ma podłoże genetyczne. Powodują go mutacje i nieprawidłowa ekspresja tych genów, które są odpowiedzialne za rozwój oraz tworzenie układu limfatycznego. Przez jego niewłaściwe ukształtowanie nieprawidłowy jest również drenaż limfatyczny i w efekcie dochodzi do zastoju limfy.
Obrzęk pierwotny występuje rodzinnie, ale nie musi występować u wszystkich dzieci chorych rodziców. Choroba Milroya (zespół Milroya) to przykład zespołu wad wrodzonych, które obejmują występujący od urodzenia obrzęk limfatyczny. Brak leczenia powoduje zapalenie tkanek miękkich oraz zapalenie w obrębie węzłów chłonnych.
Istnieje również wrodzony obrzęk limfatyczny typu III i jest przykładem na to, że pierwotny obrzęk limfatyczny może również wystąpić dopiero w wieku dorosłym. Wrodzony obrzęk typu III najczęściej pojawia się u kobiet po 35. roku życia.
Wtórny obrzęk limfatyczny
Obrzęk limfatyczny o wtórnym charakterze występuje u osób, których układ limfatyczny jest prawidłowo rozwinięty, a za sprawą nieokreślonych przyczyn i tak dochodzi do wystąpienia obrzęku limfatycznego. Może on pojawiać się w związku z operacyjnym leczeniem onkologicznym, radioterapią, przez zakażenia, stan zapalny, niewydolny układ żylny (w przebiegu przewlekłej niewydolności żylnej, najczęściej w obrębie kończyny dolnej) oraz występowanie otyłości, przez uraz układu chłonnego, okres unieruchomienia i urazy ortopedyczne.
Rozpoznanie obrzęku limfatycznego – symptomy i rozpoznanie
Obrzęk limfatyczny wiąże się z występowaniem uczucia rozpierania tkanek, ciężkości kończyny objętej obrzękiem, osłabieniem, a także spadkiem ogólnej sprawności pacjenta, u którego wystąpił zastój limfy. Jeśli odpowiednio wcześnie nie zostanie przeprowadzona diagnostyka i leczenie, pojawiają się powikłania. Taki nieleczony obrzęk limfatyczny może skutecznie utrudniać np. leczenie onkologiczne.
Elementem rozpoznania obrzęku limfatycznego jest wywiad z samym chorym/opiekunami – często umożliwia to ustalić możliwą przyczynę stanu, w którym naczynia limfatyczne oraz węzły chłonne nie działają prawidłowo.
Podczas badania palpacyjnego sprawdzana jest lokalizacja obrzęku limfatycznego oraz konsystencja skóry – takie postępowanie pozwala ocenić charakter obrzęku i stwierdzić, czy wystąpił np. obrzęk tłuszczowy. Dodatkowo zwraca się uwagę na zabarwienie obszarów, w których przepływ limfy został upośledzony, obecność rogowaceń, miejscową tkliwość oraz występowanie możliwych objawów zakażeń czy cech zapalenia.
Zgodnie z podziałem według Międzynarodowego Towarzystwa Limfologicznego wyróżnia się cztery stadia obrzęku limfatycznego:
- 0 – obrzęk utajony,
- I – obrzęk limfatyczny o charakterze przemijającym, który ustępuje po uniesieniu kończyny,
- II – obrzęk jest elastyczny, ale nieustępujący po podniesieniu kończyny,
- III – twardy i znacznych rozmiarów obrzęk, możliwe owrzodzenia i infekcje skórne.
Obrzęk limfatyczny można także klasyfikować ze względu na jego rozmiar:
- niewielki – objętość kończyny zwiększa się o 5-20%,
- średni – wzrost o 20-40%
- duży – objętość kończyny zwiększa się o więcej niż 40%.
Jak wygląda leczenie obrzęku limfatycznego?
Metody leczenia obrzęku limfatycznego skupiają się przede wszystkim na fizjoterapii i jest to leczenie objawowe. Jednocześnie należy ustalić, czy pacjent nie wymaga dodatkowej farmakoterapii w związku z chorobami lub schorzeniami, w wyniku których mogą pojawiać się problemy z odprowadzaniem chłonki i obrzęki bywają tak naprawdę objawem choroby podstawowej. W takich przypadkach stosuje się leczenie dostosowane do potrzeb pacjenta, biorąc pod uwagę mechanizm powstawania obrzęku. Warto również przeanalizować dotychczasową farmakoterapię – niektóre z leków mogą nasilać zastój limfy i tym samym nasilać obrzęk.
Kompresjoterapia polega na bandażowaniu kończyn. Opatrunek uciskowy (bandaż) musi zostać odpowiednio założony, aby skutecznie zlikwidować obrzęk. Takie leczenie domowe uwzględnia, że w ciągu dnia zwykle co najmniej raz należy przebandażować kończynę i stosować kompresję również w nocy.
Produkt uciskowy z biegiem czasu traci swoją właściwość – należy pamiętać o regularnej wymianie bandażu. Leczenie obrzęku limfatycznego może obejmować również drenaż limfatyczny (masaż limfatyczny), który wykorzystywany jest przy opornych i bardzo zaawansowanych obrzękach. U części chorych podaje się również leki na obrzęk limfatyczny w postaci diuretyków czy innych środków moczopędnych. Ich zażywanie należy koniecznie skonsultować z lekarzem, zwłaszcza że mogą powodować osłabienie, hipotensję czy zaburzenia elektrolitowe.
Sprawdź: urządzenia do drenażu limfatycznego
Bibliografia
Domżalski, M. Obrzęk limfatyczny – problem nie tylko ortopedyczny. Medycyna Biologiczna 2015, zeszyt 3, s. 76-79.
Grądalski, T. Obrzęk związany z zaawansowanymi schorzeniami – przyczyny, rozpoznanie i postępowanie lecznicze w opiece paliatywnej i hospicyjnej. Medycyna Paliatywna 2019, 11(1): 1-8.
Ochałek, K., Grądalski, T. Postępowanie w profilaktyce i leczeniu zachowawczym obrzęku chłonnego – przegląd piśmiennictwa. Medycyna Paliatywna w Praktyce 2017; 11, 1: 24-30.
